ضرورت وقتیواژه ضرورت در لغت، به معنی انفکاک ناپذیری به کار می‌رود و در دانش فلسفه ، بطور اصطلاحی، به معنی آن است که محمول "الف" از موضوع "ب" جدانشدنی و غیرقابل انفکاک می‌باشد و به این معناست که "الف" برای "ب" ضروری است. اگر ضرورت به وجود اضافه شود (یعنی ضرورت وجود) "وجوب" خواهد بود و اگر به عدم اضافه شود (یعنی ضرورت عدم) امتناع نامیده می‌شود. [۱]
شیرازی، صدرالدین محمد بن ابراهیم، الحاشیةعلی الالهیات، ص۳۰، قم، بیدار، بی تا.
نیز اگر هر دو ضرورت وجود و عدم از یک چیز سلب شود، " امکان " خواهیم داشت.۱ - اقسام ضرورتضرورت، در چند قسم، دسته بندی می‌شود که عبارتند از: ضرورت ازلی ، ضرورت ذاتی ، ضرورت وصفی ، ضرورت وقتی [۳]
شیرازی، صدرالدین محمد بن ابراهیم، الحاشیةعلی الالهیات، ص۲۸.
و ضرورت به شرط محمول. در این میان، ضرورت وصفی، به این معناست که عدم انفکاک محمولی مثل "الف" از موضوعی مثل "ب"، به خاطر صفت و وصفی است که "ب" دارد. مثلا در گزاره "حسن مادامی که در حال نوشتن است، ضرورتا انگشتانش حرکت می‌کند"، ضرورت "حرکت انگشتان" (محمول) برای حسن (موضوع)، به خاطر وصف "در حال نوشتن بودن" حسن است. ۲ - اقسام ضرورت وصفینحوه دخیل بودن وصف موضوع در گزاره، به دوگونه می‌تواند باشد که به تبع آن، ضرورت وصفی دو نوع است: [۵]
شیرازی، صدرالدین محمد بن ابراهیم، الحاشیة علی الالهیات، ص۲۸.
۱) به گونه‌ای که اسناد محمول به موضوع (بطور ضروری)، مشروط به وصف نباشد و وصف، علت حمل محمول بر موضوع نیست؛ بلکه حمل محمول بر موضوع، مقارن با وضعیتی است که موضوع، آن وصف را دارد. [۶]
شیرازی، صدرالدین، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، ج۴، ص۲۱۸، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۹۸۱م.
۲) به گونه‌ای که در حمل محمول بر موضوع (به صورت ضروری)، وصف، علت حمل محمول بر موضوع است [۷]
شیرازی، صدرالدین، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، ج۴، ص۲۱۸.
و لذا وصف در واقع، در میان موضوع و محمول بوده، در خود حمل دخیل است. اما یکی از وصفهایی که می‌توان در یک گزاره ، برای موضوع در نظر گرفت و با توجه به آن وصف، محمولی را بر موضوع حمل نمود، وقت خاصی است که موضوع در آن قرار دارد. به عبارت دیگر، گاه حمل ضروری یک محمول بر یک موضوع، با توجه به زمان و وقت خاصی از اوقات موضوع است و موضوع تنها در همان وقت، پذیرای محمول خود به نحو ضروری است که این نوع از ضرورت را "ضرورت وقتی" می‌نامند. پس ضرورت وقتی، به ضرورت وصفی بازگشت می‌کند؛ زیرا وقت خاصی از موضوع، یکی از وصفهایی است که می‌توان در یک حمل ضروری وصفی، برای موضوع در نظر گرفت. ۳ - پانویس
۴ - منبعسایت پژوهه، برگرفته از مقاله «ضرورت وقتی». |